恪別𡧲版𢯢𢷮𧵑「書院:冊教科語文/笠12輯2/𱙡𫯳阿甫（摘）」

創作𧵑翁偏𧗱演寫仍事實𧵑𠁀常。蹺翁：「𢪏文𱺵𠬠過程鬥爭抵吶𫥨事實。㐌𱺵事實時空尋常、朱怞沛㧺𥒮仍神像𥪝𢚸𠊛讀。」<ref>蘇懷㨋𠳒訪問𧵑報『安寧世界』、𣈜29－7－2007。 Tô Hoài trả lời phỏng vấn của báo ''An ninh thế giới'', ngày 29-7-2007.</ref>。翁固呠曉別豐富、漊銫𨤔風俗、習慣𧵑𡗉漨恪僥𨑗𡐙渃些。翁拱𱺵茹文㫻吸引𠊛讀𤳸𡓃陳述憾擤、生動𧵑𠊛曾𱱇、呠詞彙𢀭固－𡗉欺窒平民吧通俗、扔𢘾格使用得地吧才𠀧𢧚固飭擂捲、摛動𠊛讀。𢆥1996翁得贈𦄂賞胡志明𧗱文學藝術。

Sáng tác của ông thiên về diễn tả những sự thật của đời thường. Theo ông: “Viết văn là một quá trình đấu tranh để nói ra sự thật. Đã là sự thật thì không tầm thường, cho dù phải đập vỡ những thần tượng trong lòng người đọc.". Ông có vốn hiểu biết phong phú, sâu sắc vẻ phong tục, tập quán của nhiều vùng khác nhau trên đất nước ta. Ông cũng là nhà văn luôn hấp dẫn người đọc bởi lối trần thuật hóm hỉnh, sinh động của người từng trải, vốn từ vựng giàu có - nhiều khi rất bình dân và thông tục, nhưng nhờ cách sử dụng đắc địa và tài ba nên có sức lôi cuốn, lay động người đọc. Năm 1996 ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

埃於賒𧗱、固役𠓨茹通理<ref>『通理』：𠊛該管𠬠漨坂廊沔𡶀𧵑𠊛苗（𫢩噲𱺵蒙）𠓀革命、相似如『𱘃』𧵑𠊛泰、『正總』於沔𣵶。 ''Thống lí'': người cai quản một vùng bản làng miền núi của người Mèo (nay gọi là Mông) trước Cách mạng, tương tự như phìa của người Thái, chánh tổng ở miền xuôi.</ref>伯查常矓𧡊固𠬠姑𡥵𡛔𱖗𢮿𥾘𦃮邊磉𥒥𠓀𨷯、𧣲艚馭<ref>『艚馭』：㮔馭。 ''Tàu ngựa'': chuồng ngựa.</ref>。𣅶𱜢拱丕、怞𢮿𥾘、採𩚩馭、𦂾𡲫、𢯙檜咍𠫾𮜲渃𨑜溪𤂬𬨠、姑𧘇拱儈𩈘、𩈘𢞂洟洟。𠊛些常吶：茹伯查𫜵通理、咹𧵑民𡗉、屯西徠朱𪉥𧗱𬥓、𢀭𡗋、茹固𡗉埌、𡗉鉑、𡗉𫇿片一廊。勢時𡥵𡛔伮𡀳包𣇞沛䀡𡣨苦𦓡別苦、𦓡𢞂。扔耒𠳨𫥨㵋𤑟姑𧘇空沛𡥵𡛔茹伯查：姑𧘇𱺵𱙡阿史、𡥵𤳆通理伯查。

𦤾節𢆥𧘇、節時𢝙𨔈、𤳆𡛔打包<ref>『打包』：𢲛𨔈𧵑青年免𡶀𥪝仍𣈜節或禮會。男女𢺹𫜵𠄩邊、𣃣縱包朱僥𣃣歌喝、𥞖如喝交緣於沔𣵶。 ''Đánh pao'': trò chơi của thanh niên miễn núi trong những ngày Tết hoặc lễ hội. Nam nữ chia làm hai bên, vừa tung pao cho nhau vừa ca hát, giống như hát giao duyên ở miền xuôi.</ref>、打𢮿耒𣎀𣎀𢷀僥𠫾𨔈。仍茹固𡥵𡛔時佈媄空体𥄬得爲㗂㹥𡂡。𠁸𣎀、𡥵𤳆𦤾茹𠊛𨉟㤇、𨅸𠺙哨衆𨒺壁。𤳆𦤾𨅸𣼴𪥘󠄁蹎壁頭椖媚。𠬠𣎀𣌉、媚𦖑㗂𢫈壁。㗂𢫈壁㗅𭉑𧵑𠊛㤇。媚徊𪡄𣼽𨤰撾𢬣𬨠時﨤𠄩𢭫𢬣攊𠓨溪楛、𢮀𠬠𢭫𧡊固㧅釰。𠊛㤇𧵑媚常㧅釰𢭫𢬣𧘇。媚卞𢩮𬌓壁楛。𠬠盤𢬣𢴑媚𨀈𫥨。媚𣃣𨀈𫥨、立即固𠇍𠊛撞𦤾、陧襖𠓨𠰘媚耒莂眜、𮜲媚𠫾。

𤏬𣋚𢖖󠄁、媚㵋別𨉟當𡾵𥪝茹通理伯查。𣱆𡇻媚𠓨椖。外壁其、㗂樂笙錢<ref>『笙錢』（𡀳噲𱺵『sênh tiền』或『sanh tiền』）：樂具屬部𢫈、得𫜵憑𠄩𤗖楛固釘各銅錢。

－碎㐌劫得𡥵𡛔佈𫜵𱙡、碎𨑻𧗱供呈魔茹碎耒、𣊾𣇞碎𦤾呈朱佈別。錢鉑抵𡠣時佈碎𠸒㐌迻𪥘󠄁朱佈耒<ref>蹺風俗婚姻𧵑𠊛蒙：得事順情𧵑𠊛𡥵𡛔、抵體現情㤇、事猛瑪吧決斷𧵑𨉟、𠊛𡥵𤳆共伴佊秘密「劫」姑𡛔𫼳𧗱茹𨉟、𢖖󠄁妬㵋𦤾呈朱佈媄姑𡛔別。𥪝傳、阿史因機會媚𫥨﨤𠊛㤇㐌組織扒唂姑𧗱𫜵𱙡抵除𧴱。 Theo phong tục hôn nhân của người Mông: được sự thuận tình của người con gái, để thể hiện tình yêu, sự mạnh mẽ và quyết đoán của mình, người con trai cùng bạn bè bí mật “cướp” cô gái mang về nhà mình, sau đó mới đến trình cho bố mẹ cô gái biết. Trong truyện, A Sử nhân cơ hội Mị ra gặp người yêu đã tổ chức bắt cóc cô về làm vợ để trừ nợ.</ref>。

耒阿史𨤔。翁老𢖵𬆄句吶𧵑通理伯查道𠓀：朱𡥵𡛔𧗱茹通理伯查時得除𧴱。挍喂！勢𱺵仛媄咹鉑<ref>『咹鉑』：咹錢鉑；於低㦖吶𦤾役佈媚㐌䞈錢𧵑佈通理伯查𦓡空㨋得。 ''Ăn bạc'': ăn tiền bạc; ở đây muốn nói đến việc bố Mị đã vay tiền của bố thống lí Pá Tra mà không trả được.

媚只𭇛𩈘哭。媚揇捻蘿𢭫<ref>『𢭫』：𠬠樣𣘃蹽、花吧果𦭷鐄、蘿𦭷青、窒毒、咹𣩂𠊛。 Ngón: một dạng cây leo, hoa và quả màu vàng, lá màu xanh, rất độc, ăn chết người.</ref>𬺗𡐙、捻蘿𢭫媚㐌尋𢲨𥪝𡹃、媚吻𢭳𥪝襖。勢𱺵媚空𢝜𢚸𣩂。媚𣩂時佈媚𡀳苦欣包饒吝𣊾𣇞𡛤。媚𢝜𠭤徠茹通理。

𪥘󠄁茹通理伯查𣃣咹歱𩛷𩚵節供魔。衆𨒺、鉦打𩆢𥑴、𠊛偮僮<ref>『偮僮』（如『𬨠僮』）：𠬠儀禮蹺迷信、𠊛些信哴神聖或靈魂𠊛㐌𣩂固体入𠓨𠊛𱖗僮、耒過𠊛𱖗僮指𠸒、判傳朱𠊛𤯩。 ''Ốp đồng'' (như ''lên đồng''): một nghi lễ theo mê tín, người ta tin rằng thần thánh hoặc linh hồn người đã chết có thể nhập vào người ngồi đồng, rồi qua người ngồi đồng chỉ bảo, phán truyền cho người sống.</ref>

媚彷徨醒。𣇜𤏬陰森𥪝丐茹楛㢅。壁邊拱唵𠹃。空𦖑㗂焒𠰉𥪝爐𤍇𤞼<ref>『爐𤍇𤞼』：爐𤍇式咹朱𤞼。 ''Lò nấu lợn'': lò nấu thức ăn cho lợn.</ref>

、空𠬠㗂動。空別邊椖𨒺蒂、各姉𱙡英、𱙡注𧵑阿史固𡀳於茹、空別悉𪥘󠄁仍𠊛僤婆困苦蹉𠓨茹官㐌得𠫾𨔈咍𱺵𣱆拱當沛繓如媚。媚空体別。𠁀𠊛僤婆𥙩𫯳茹𢀭於鴻𫣅時𠬠𠁀𡥵𠊛只別𠫾蹺脽𡥵馭𧵑𫯳<ref>蹺風俗𧵑𠊛蒙、於仍茹可者、𠊛𫯳𠫾賒常騎馭、𱙡𠫾步蹺𢖖󠄁或𮙻馭朱𫯳。 Theo phong tục của người Mông, ở những nhà khá giả, người chồng đi xa thường cưỡi ngựa, vợ đi bộ theo sau hoặc đắt ngựa cho chồng.</ref>

通理伯查𢲫匧、𥙩𫥨𠬠𤾓銅鉑花撱<ref>銅錢由銀行東洋時法屬發行、𤒘憑鉑、固形象神自由𪹟𤏬矓如朵花撱𫥨。𠊛蒙窒貴銅錢尼、爲固体𥙩鉑抵𫜵𤥑㧅𢬣、㧅𦙶。 Đồng tiền do ngân hàng Đông Dương thời Pháp thuộc phát hành, đúc bằng bạc, có hình tượng thần Tự do toả sáng trông như đoá hoa xoè ra. Người Mông rất quý đồng tiền này, vì có thể lấy bạc để làm vòng đeo tay, đeo cổ.</ref>

阿甫𭢍𠄩丐頭𨆝𤷖𭇴𬨠如𩈘虎符<ref>『虎符』：形𩈘𡥵虎、得𪮻刻𠓨楛或金類；於越南主要抵裝置。 ''Hổ phù'': hình mặt con hổ, được chạm khắc vào gỗ hoặc kim loại; ở Việt Nam chủ yếu để trang trí.</ref>

阿甫拱空沛𠊛廊邊𧘇。佈媄抵阿甫於胻巴羅。𢆥𠸗、廊胻巴羅沛𠬠陣病痘𬁒、𡗉𥘷𡥵、𪥘󠄁𠊛𡘯、𣩂、固坭𣩂𪥘󠄁茹。英𧵑阿甫、㛪阿甫𣩂、佈媄阿甫拱𣩂。𡀳𨔊徠固𠬠𨉟阿甫。廊𣩂吧𩟡𡗉過、固𠊛廊𩟡䏾扒阿甫𨑻𬺗𬥓𢷮𥙩𥟉𧵑𠊛泰𨑜𦑃垌。阿甫㵋𱑕歲、扔阿甫肝嗙、空𠹾於𨑜𦑃垌隰。阿甫遁𬨠𡶀、流落𦤾鴻𫣅。𠫾𫜵朱茹𠊛、吝呂𬁒尼𨖅𬁒恪、拯包𱍿阿甫㐌𡘯、㐌別𤒘𦧜𦓿、別鑟钁、徠𦓿𠐞吧𠫾𤜬𤙭䢕窒怉。阿甫劸、𧼋𮞊如馭、𡥵𡛔𥪝廊𡗉𠊛迷、𡗉𠊛吶：「𠀲𱜢得阿甫拱憑得𡥵𤛠卒𥪝茹、拯𠇍𣅶𦓡𢀭」。𠊛些呦約𢴉勢催渚法𨢇拱拯𫰅欣法廊、𡀳俗例𡠣吀、𦓡阿甫時空固佈媄、空固𬏇、空固鉑、阿甫空体𥙩浽𱙡。雖然、當歲𨔈、𥪝𣈜節𦤾、怞阿甫拯固裙襖㵋如𡗉𤳆恪、阿甫只固獨𠬠隻𤥑𤽶<ref>『𤥑𤽶』：𤥑㧅抵𠬉災禍咍病疾如𠬠次符護命－蹺迷信。 Vòng vía: vòng đeo để tránh tai hoạ hay bệnh tật như một thứ bùa hộ mệnh - theo mê tín.</ref>

<div style="width:61%;float:right;border-left:gray thin dashed;padding-left:1.5%">Ai ở xa về, có việc vào nhà thống lí Pá Tra thường trông thấy có một cô con gái ngồi quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa. Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi, thái cỗ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối lên, cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi. Người ta thường nói: nhà Pá Tra làm thống lí, ăn của dân nhiều, đồn Tây lại cho muối về bán, giàu lắm, nhà có nhiều nương, nhiều bạc, nhiều thuốc phiện nhất làng. Thế thì con gái nó còn bao giờ phải xem cái khổ mà biết khổ, mà buồn. Nhưng rồi hỏi ra mới rõ cô ấy không phải con gái nhà Pá Tra: cô ấy là vợ A Sử, con trai thống lí Pá Tra.

Đến Tết năm ấy, Tết thì vui chơi, trai gái đánh pao, đánh quay rồi đêm đêm rủ nhau đi chơi. Những nhà có con gái thì bố mẹ không thể ngủ được vì tiếng chó sủa. Suốt đêm, con trai đến nhà người mình yêu, đứng thổi sáo xung quanh vách. Trai đến đứng nhẵn cả chân vách đầu buồng Mị. Một đêm khuya, Mị nghe tiếng gõ vách. Tiếng gõ vách hò hẹn của người yêu. Mị hồi hộp lặng lẽ quơ tay lên thì gặp hai ngón tay lách vào khe gỗ, sờ một ngón thấy có đeo nhẫn. Người yêu của Mị thường đeo nhẫn ngón tay ấy. Mị bèn nhấc tấm vách gỗ. Một bàn tay dắt Mị bước ra. Mị vừa bước ra, lập tức có mấy người choàng đến, nhét áo vào miệng Mị rồi bịt mắt, cõng Mị đi.

Sáng hôm sau, Mị mới biết mình đang ngôi trong nhà thống lí Pá Tra. Họ nhốt Mị vào buồng. Ngoài vách kia, tiếng nhạc sinh tiền cúng ma đương rập rờn nhảy múa.

- Tôi đã cướp được con gái bố làm vợ, tôi đem về cúng trình ma nhà tôi rồi, bây giờ tôi đến trình cho bố biết. Tiền bạc để cưới thì bố tôi bảo đã đưa cả cho bố rồi.

Rồi A Sử vẻ. Ông lão nhớ ngay câu nói của thống lí Pá Tra đạo trước: cho con gái về nhà thống lí Pá Tra thì được trừ nợ. Chao ôi! Thế là cha mẹ ăn bạc của nhà giàu từ kiếp trước, bây giờ người ta bắt bán con trừ nợ. Không thể làm thế nào khác được rồi!

Mị chỉ bưng mặt khóc. Mị ném nắm lá ngón xuống đất, nắm lá ngón Mị đã tìm hái trong rừng, Mị vẫn giấu trong áo. Thế là Mị không đành lòng chết. Mị chết thì bố Mị còn khổ hơn bao nhiêu lần bây giờ nữa. Mị đành trở lại nhà thống lí.

Cả nhà thống lí Pá Tra vừa ăn xong bữa cơm Tết cúng ma. Xung quanh, chiêng đánh ầm ĩ, người ốp đồng vẫn còn nhảy lên xuống, run bần bật. Vừa hết bữa cơm lại tiếp ngay bữa rượu bên bếp lửa.

Mị bàng hoàng tỉnh. Buổi sáng âm sâm trong cái nhà gỗ rộng. Vách bên cũng im ắng. Không nghe tiếng lửa réo trong lò nấu lợn, Không một tiếng động. Không biết bên buồng quanh đấy, các chị vợ anh, vợ chú của A Sử có còn ở nhà, không biết tất cả những người đàn bà khốn khổ sa vào nhà quan đã được đi chơi hay là họ cũng đang phải trói như Mị. Mị không thể biết. Đời người đàn bà lấy chồng nhà giàu ở Hồng Ngài thì một đời con người chỉ biết đi theo đuôi con ngựa của chồng. Mị chợt nhớ lại câu chuyện người ta vẫn kể: đời trước, ở nhà thống lí Pá Tra có một người trói vợ trong nhà ba ngày rồi đi chơi, khi về nhìn đến thì vợ chết rồi. Nhớ thế, Mị sợ quá, Mị cựa quậy, xem mình còn sống hay chết. Cổ tay, đầu, bắp chân bị dây trói siết lại, đau đứt từng mảnh thịt.

Thống lí Pá Tra mở tráp, lấy ra một trăm đồng bạc hoa xoè bày lên mặt tráp, rồi nói:

A Phủ lê hai cái đầu gối sưng bạnh lên như mặt hổ phù. A Phủ cúi sờ lên đồng bạc trên tráp, trong khi Pá Tra đốt hương, lầm rầm khấn gọi ma về nhận mặt người vay nợ. Pá Tra khấn xong, A Phủ cũng nhặt xong bạc, nhưng nhặt xong lại để ngay cả xuống mặt tráp. Rồi Pá Tra lại trút cả bạc vào trong tráp.

A Phủ cũng không phải người làng bên ấy. Bố mẹ để A Phủ ở Háng-bla. Năm xưa, làng Háng-bla phải một trận bệnh đậu mùa, nhiều trẻ con, cả người lớn, chết, có nơi chết cả nhà. Anh của A Phủ, em A Phủ chết, bố mẹ A Phủ cũng chết. Còn sót lại có một mình A Phủ. Làng chết và đói nhiều quá, có người làng đói bụng bắt A Phủ đem xuống bán đổi lấy thóc của người Thái dưới cánh đồng. A Phủ mới mười tuổi, nhưng A Phủ gan bướng, không chịu ở dưới cánh đồng thấp. A Phủ trốn lên núi, lưu lạc đến Hồng Ngài. Đi làm cho nhà người, lần lữa mùa này sang mùa khác, chẳng bao lâu A Phủ đã lớn, đã biết đúc lưỡi cày, biết đục cuốc, lại cày giỏi và đi săn bò tót rất bạo. A Phủ khoẻ, chạy nhanh như ngựa, con gái trong làng nhiều người mê, nhiều người nói: “Đứa nào được A Phủ cũng bằng được con trâu tốt trong nhà, chẳng mấy lúc mà giàu”. Người ta ao ước đùa thế thôi chứ phép rượu cũng chẳng to hơn phép làng, còn tục lệ cưới xin, mà A Phủ thì không có bố mẹ, không có ruộng, không có bạc, A Phủ không thể lấy nổi vợ. Tuy nhiên, đang tuổi chơi, trong ngày Tết đến, dù A Phủ chẳng có quần áo mới như nhiều trai khác, A Phủ chỉ có độc một chiếc vòng vía lằn trên cổ, A Phủ cũng cứ cùng trai làng đem sáo, khèn, đem con quay và quả pao, quả yến đi tìm người yêu ở các làng trong vùng.

==註釋 CHÚ THÍCH==